5.8.07

Tranh Phạm Lực . Photo: Dương Đức Hải, Nguyễn Minh Tuấn

CUC SNG MUÔN MÀU







Họa sĩ Phạm Lực: “Tôi muốn vẽ vì một lý tưởng nhân đạo” +Clip
Họa sĩ Phạm Lực và những mối tình qua tranh
Họa sĩ Phạm Lực và những mối tình qua tranh


---

Миллион алых роз

Алла Пугачева


Жил-был художник один
Домик имел и холсты
Но он актрису любил
Ту, что любила цветы
Он тогда продал свой дом
Продал картины и кров
И на все деньги купил
Целое море цветов

Миллион, миллион
Миллион алых роз
Из окна, из окна
Из окна видишь ты
Кто влюблен, кто влюблен
Кто влюблен, и всерьез
Свою жизнь для тебя
Превратит в цветы

Утром ты встанешь у окна
Может, сошла ты с ума
Как продолжение сна
Площадь цветами полна
Похолодеет душа
Что за богач здесь чудит
А под окном, чуть дыша
Бедный художник стоит

Миллион, миллион
Миллион алых роз
Из окна, из окна
Из окна видишь ты
Кто влюблен, кто влюблен
Кто влюблен и всерьез
Свою жизнь для тебя
Превратит в цветы

Встреча была коротка
В ночь ее поезд увез
Но в ее жизни была
Песня безумия роз
Прожил художник один
Много он бед перенес
Но в его жизни была
Целая площадь цветов

Миллион, миллион
Миллион алых роз
Из окна, из окна
Из окна видишь ты
Кто влюблен, кто влюблен
Кто влюблен и всерьез
Свою жизнь для тебя
Превратит в цветы


Huyền thoại triệu đóa hoa hồng

Triệu bông hồng thắm (Миллион алых роз) là tên một ca khúc của Nghệ sĩ Nhân dân Liên Xô R.V. Pauls, phổ nhạc từ bài thơ cùng tên của nhà thơ Nga A.A.Voznesenski.

Bài thơ và bài hát đều dựa theo một câu chuyện trong quyển thứ năm "Бросок на юг" (Về phương nam) thuộc tiểu thuyết "Повесть о жизни" (Tiểuthuyết cuộc đời) của nhà văn K.G.Paustovsky viết năm 1960 về chuyện tình của họa sĩ tự học người Gruzia Niko Pirosmani (1862-?) với nữ ca sĩ người Pháp Marguerite tại Tiphlis (tên gọi cũ của Tbilisi)

Bài hát có tiết tấu nhanh, sôi động nhưng phảng phất nỗi buồn. Ca sĩ Alla Pugacheva thể hiện bài này rất thành công.

Một bài thơ, một khúc hát ra đời luôn luôn có xuất xứ sâu xa của nó. Bài "Triệu bông hồng" này mang theo mình một câu chuyện tình đầy cảm động, lãng mạn và cả chua xót nữa của Niko Pirosmani (Nikolai Aslanovich Pirosmanashvili, 1862-1918), danh họa tự học người Gruzia, người chiếm một vị trí đặc biệt trong nền văn hóa, xã hội và hội họa xứ này.

Niko Pirosmani cả đời sống trong cảnh nghèo hèn và khốn khổ, chỉ đến gần cuối đời, những sáng tác của ông mới được nhắc đến trên báo chí và sau khi qua đời, những họa phẩm của ông mới được thu thập và đáng giá đúng mức. Hiện, đa phần của gia tài nghệ thuật của Niko Pirosmani đã có vị trí rất trang trọng trong Bảo tàng Mỹ thuật Quốc gia Gruzia.

Niko Pirosmani còn được nhớ đến bởi câu chuyện tình động lòng và huyền thoại với Margarita, một nữ ca sĩ - vũ nữ gốc Pháp, sang Gruzia năm 1905. Tình yêu (đơn phương) của chàng họa sĩ nghèo khó và cô ca sĩ hồi ấy ở tâm điểm của sự chú ý tại các phòng trà, tiệm cà phê Tiflis, đã là đề tài của vô số huyền thoại lãng mạn về tình yêu, cũng như, của những vần thơ, mà đáng kể nhất là "Triệu bông hồng" của thi sĩ Nga Andrei Voznesensky (1933-), về sau được nhạc sĩ, NSND Latvia Raimond Pauls (1936-) phổ nhạc (năm 1983), để trở thành một ca khúc đỉnh cao của nữ danh ca Nga, "người đàn bà hát" Alla Pugacheva (1949-). Bản thân nhà danh họa cũng dành cho người mình yêu một họa phẩm mang tựa đề "Nữ ca sĩ Margaria", hiện được bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Quốc gia Gruzia.

Tuy nhiên, chắp cánh cho những huyền thoại, những lời thơ và những bản nhạc, là câu chuyện về cuộc đời và tình yêu của nhà họa sĩ "không nhà, không cửa, không gia đình, chỉ có một tình yêu" (lời của thân nhân Niko Pirosmani và người đương thời quen biết ông), được nhà văn Konstantin Pautovsky chấp bút trong quyển thứ năm "Về phương Nam", trong loạt "Tiểu thuyết cuộc đời" (năm 1960). Mang tựa đề "Tấm vải sơn tầm thường" (loại vải rẻ tiền, không thấm nước mà Niko Pirosmani phải khó nhọc mới thỉnh thoảng có để vẽ), mối tình tuyệt vọng của người họa sĩ bần hàn đã thăng hoa dưới ngòi bút tài hoa của Paustovsky.

Qua đời trong cảnh khốn cùng và mối tình duy nhất không được đáp trả, nhưng Niko Pirosmani đã có một khoảnh khắc chói sáng trong cuộc đời: cô ca sĩ vốn quen với ánh dèn sân khấu, nhìn ra ngoài cửa sổ, ngạc nhiên và ngây ngất hạnh phúc trước rừng hoa rực rỡ và hiểu rằng chàng họa sĩ nghèo lại chính là người đàn ông duy nhất, yêu cô với tình yêu thánh thiện đến mức biến cả đời anh thành đại dương hoa để tặng cô

Trích đoạn sau sẽ cho chúng ta mường tượng được khung cảnh ấy, tại một hẻm phố nghèo ở Tiflis (nay là Tbilisi, thủ đô Gruzia), cách đây một thế kỷ!

MÓN QUÀ BẤT NGỜ CỦA TÌNH YÊU

Về tổng thể, có thể nói rằng đó là một buổi sáng bình thường, nếu chúng ta không biết rằng sáng hôm ấy là buổi sáng của sinh nhật Niko Pirosmanashvili, và nếu trong cái hẻm phố chật chội Sololaki không có hàng loạt xe ngựa hai bánh chở đầy một thứ gì đó, nhẹ bỗng và bất ngờ.

Thứ hàng ấy nhẹ đến nỗi loạt xe ngựa không hề kêu cọt kẹt vì phải chở chúng, mà chỉ hơi lạo xạo mỗi khi bánh xe nhảy qua những viên đá lót đường.

Đoàn xe ấy chở đầy ắp những cành hoa được tưới nước và cắt gọn ghẽ. Như thể những giọt sương sớm rắc lên chúng muôn vàn chiếc cầu vồng li ti.

Loạt xe ngựa dừng lại trước ngôi nhà của Margarita. Những người chở thuê hạ giọng nhắc nhở nhau, họ lấy hoa khỏi xe và để thành từng xấp trên vỉa hè và con đường dành cho xe cộ. Phải, hàng vạn cành hoa ấy, là của Niko gửi đến người mà anh hằng yêu dấu!

Khi những chiếc xe đầu đã rời bánh và cả khu phố ngập trong hoa, những chiếc xe khác lại tới. Như thể không chỉ Tiflis, mà cả xứ Gruzia đã gửi hoa đến đây.

Hẻm phố Sololaki ngập tràn trong hương thơm của muôn loài hoa. Bên những cánh cửa sổ, hiện ra những khuôn mặt phụ nữ. Rất vội vã, họ chải mái tóc đen nhánh và chiêm ngưỡng cảnh tượng khiến họ kinh ngạc một cách mong mỏi: những người chở thuê, phải, những người chở thuê hoàn toàn quen thuộc, chứ không hề là những bóng ma của "Ngàn lẻ một đêm", đang rải hoa đầy khắp mặt phố, như thể muốn để những tòa nhà chìm trong biển hoa đến tầng một!

Margarita cũng bừng tỉnh giấc vì tiếng cười đùa của lũ trẻ, tiếng la hét của đám phụ nữ. Cô ngồi dậy trên giường và thở dài thật mạnh. Hương thơm làm ngào ngạt bầu không khí - đó là mùi hương mát mẻ và cưng nựng, sấn sổ và tinh khiết, mừng vui và phiền muộn. Có lẽ nó là hương thơm của những vùng đất xa thẳm trên bầu trời, ở lại nơi trần thế sau khi đã xuyên qua vòm trời của những tinh vân buổi đêm; có lẽ một mầm non đã tỏa hương, sau một thời gian dài bị giam cầm trong vỏ một hạt hoa tầm thường, giờ đây được nước, được cái ấm và những hạt muối mặn của đất giải phóng khỏi đó.

Cả hai bên đường vào hẻm phố ấy, một đám đông ồn ào đã tụ tập tự lúc nào. Dân chúng sửng sốt ngắm nhìn cảnh tượng chưa từng thấy mà họ không tài nào hiểu được.

Kinh ngạc vì quang cảnh không thể hiểu nổi ấy, không ai dám là người đầu tiên bước xuống tấm thảm hoa, giờ đã ngập đến đầu gối.

Lũ trẻ tưởng có thể ngạt thở trong núi hoa ấy. Bởi vậy, các bà mẹ phải nắm chặt tay chúng, và không thả chúng bằng bất cứ giá nào; cho dù, chúng khâm phục và tự hào biết bao với suy nghĩ một điều bí ẩn đã xuất hiện, đến tận cái ngưỡng cửa đã mòn mà chúng biết rõ từng vết nứt (vì đã bao lần chúng phải cọ rửa những ngưỡng cửa như thế!) Biết bao loài hoa khoe sắc ở đó! Ai có thể đếm được hết! [...]

Margarita không hiểu gì cả, cô hồi hộp và nhanh chóng mặc quần áo. Cô vận lên người bộ quần áo đẹp nhất, tha thướt nhất; đeo lên tay chiếc vòng nặng trịch, chải mái tóc màu đồng và mỉm cười - bản thân cô cũng chẳng hiểu sao. Cô phá lên cười, rồi mắt nhòe lệ, nhưng cô không buồn lau nó mà lắc đầu bằng một cử chỉ nhanh gọn. Những giọt nước mắt nho nhỏ tung tóe vì động tác ấy, và còn lấp lánh khá lâu trên bộ xiêm y của cô.

Cô đoán được rằng những bông hoa ấy là để dành cho cô. Nhưng ai đã làm việc này, và nhân dịp gì? Và khi ấy, chợt cô nghĩ ra rằng hôm nay là sinh nhật của Niko Pirosmani. Có lẽ, hẳn rồi, anh đã gửi những núi hoa này, để nhắc cô nhớ đến cái ngày gần như bị quên lãng ấy.

Nhưng, tại sao anh lại tặng cô vào sinh nhật của anh, mà không phải vào ngày vui của cô?

Trong khi ấy, một kẻ duy nhất, người đàn ông gày gò, xanh xao, quyết tâm vượt qua ranh giới của những bông hoa, và băng qua thảm hoa ấy, anh chầm chậm tiến đến ngôi nhà của Margarita. Đám đông nhận ra anh và im lặng. Đó là Niko Pirosmanashvili, chàng họa sĩ nghèo khó. Anh kiếm đâu ra ngần ấy tiền, để mua cả biển hoa như thế? Những ngần ấy tiền!

Chàng họa sĩ tiến đến ngôi nhà của Margarita, tay chạm vào bức tường.

Và lúc đó - trước con mắt của tất cả mọi người - Margarita chạy khỏi ngôi nhà và nhào đến chỗ anh. Chưa bao giờ, chưa ai được thấy cô xinh đẹp rạng ngời như thế! Cô ôm chầm lấy Pirosmani, nắm lấybờ vai gày gò, ốm yếu, và tựa mình vào chiếc áo choàng len cũ kỹ của anh.

- Sao thế anh? - cô hỏi, giọng hổn hển. - Sao anh mang đến cho em cả biển hoa thế này, vào sinh nhật của anh? Niko, em không hiểu gì cả, anh ạ.

Pirosmani lặng thinh. Nhưng Margarita cảm thấy sức mạnh tràn trề của tình yêu từ chàng họa sĩ, với tất cả thân thể cô, tất cả tâm khảm cô và tất cả bầu nhiệt huyết đang rừng rực trong cô, cho dù chàng trai không đáp lời cô. Lần đầu trong đời, cô đặt nụ hôn lên môi Pirosmani. Cô làm điều ấy giữa cảnh thanh thiên bạch nhật, trước tất cả thường dân hẻm Sololaki của thành phố Tiflis.

Vài người quay đi để giấu những giọt nước mắt. Và nhiều người thầm nghĩ, đấy nhé, một tình yêu lớn bao giờ cũng tìm được con đường đến trái tim kẻ khác, cho dù trái tim ấy có lạnh lẽo đến mấy đi nữa. Vì ai nấy đều biết Pirosmani yêu say đắm Margarita, nhưng Margarita thì không yêu chàng trai, mà chỉ thương chàng bởi chàng đã phải sống cuộc đời bất hạnh và khốn khổ.

Chẳng bao lâu sau, Margarita đã tìm được một kẻ giàu có theo đuổi cô, và cùng tay này, cô đã đi khỏi Tiflis..


Lời thơ việt

Triệu bông hồng
------------------
Xưa một chàng hoạ sĩ
Có tranh và có nhà
Bỗng đem lòng yêuquý
Một nàng rất mê hoa

Và chiều lòng người đẹp
Để lấy tiền mua hoa
Chàng đã đem bán hết
Cả tranh và cả nhà

Chàng đã mua hàng triệu bông hồng
Ngoài cửa sổ cứ nhìn ta sẽ thấy
Rằng người yêu có yêu thật hay không
Khi bán nhà để mua hoa như vậy

Sáng hôm sau thức dậy
Nàng nhìn ra lặng người
Tưởng đang mơ vì thấy
Cả một rừng hoa tươi

Nàng ngạc nhiên, đang nghĩ
Ai đây chắc rất giàu
Thì thấy chàng hoạ sĩ
Đang tội nghiệp, cúi đầu

Họ gặp nhau chỉ vậy
Rồi đêm nàng đi xa
Nhưng đời nàng từ đấy
Có bài hátvề hoa

Có chàng hoạ sĩ nọ
Vẫn vợ không, tiền không
Nhưng đời chàng từng có
Cả một triệu bông hồng

Chàng đã mua hàng triệu bông hồng
Ngoài cửa sổ cứ nhìn ta sẽ thấy
Rằng người yêu có yêu thật hay không
Khi bán nhà để mua hoa như vậy.



Họa sĩ Phạm Lực và những mối tình qua tranh



"Mất một mối tình và được một mối tình vì tranh. Cả đời cầm cọ vẽ chứ không biết làm gì khác. Có cả một CLB fan hùng hậu luôn luôn sát cánh bên mình". Phạm Lực tóm tắt cuộc đời của ông qua vài dòng. Nhưng triển lãm mới nhất của ông tại Bảo tàng Mỹ thuật TP HCM còn nói lên nhiều điều hơn thế nữa.

242 tác phẩm gồm sơn dầu, tranh bao tải, sơn mài do họa sĩ Phạm Lực cất công mang từ Hà Nội vào Sài Gòn đã được Bảo tàng Mỹ thuật xác nhận: Đây là triển lãm tranh cá nhân lớn nhất từ xưa đến nay tại TP HCM.

Và một việc cũng chưa từng có tiền lệ với các họa sĩ khác là: Vào Nam cùng với người họa sĩ 65 tuổi này còn có đoàn 12 người thuộc CLB những người yêu tranh Phạm Lực. Họ tạm xếp công việc bận rộn riêng để dự triển lãm của ông với tấm lòng yêu quý của những người bạn, người hâm mộ.

Nói về "mối tình" với các fan, họa sĩ Phạm Lực kể, CLB này thành lập từ năm 2004 do những người yêu thích tranh của ông lập nên. Hàng năm, các thành viên đều cố gắng tổ chức một triển lãm giới thiệu tranh của ông với khán giả trong nước. Nhà sưu tập Nguyễn Sĩ Dũng cho biết, đến nay, CLB giữ lại khoảng 4.000 bức tranh đẹp của ông. Đó là một niềm vui với các thành viên vì có giai đoạn tranh Phạm Lực được người nước ngoài ồ ạt mua, khiến mọi người lo rằng "không lẽ sau này, con cháu chúng ta muốn xem tranh Phạm Lực phải ra nước ngoài".

Ông Ngô Quang Tuấn, chủ tịch CLB tranh Phạm Lực, tâm sự: "Tôi vốn là người tàn tật, lại nhiều khi gặp chuyện không vui, nhưng mỗi lúc như vậy, pha ấm trà ngồi ngắm tranh Phạm Lực, tự nhiên thấy tinh thần thoát khỏi bế tắc". Đến nay CLB có 60 hội viên trong và ngoài nước, gồm đủ mọi ngành nghề: bác sĩ, kiến trúc sư, công nhân... Họ sẵn sàng làm "hậu phương" vững chắc để giúp họa sĩ yên tâm sáng tác bên giá vẽ.

Bên cạnh câu chuyện về người hâm mộ, họa sĩ Phạm Lực cũng bùi ngùi nhớ về mối duyên "hạnh ngộ" kỳ lạ giữa ông và một người phụ nữ Pháp.

Bà tên là Francoise, một cán bộ của UNICEF làm việc tại Hà Nội trước đây. Vào giai đoạn mà họa sĩ trong nước còn chưa thể sống bằng tranh vẽ, thậm chí các tác phẩm của bộ tứ Nghiêm - Liên - Sáng - Phái còn bị không ít người tính ngang như các nhu yếu phẩm, người phụ nữ Pháp này đã nhận ra giá trị của chúng. Bà đam mê hội họa, thích sưu tầm tranh. Chỉ một lần được ngắm tranh Phạm Lực, bà ấn tượng bởi nét hồn hậu trong các bức tranh và đem lòng "thương thầm nhớ trộm" người họa sĩ Việt Nam.

Yêu tranh nên phải tìm cách gặp được người vẽ tranh. Bà mua tác phẩm của ông trong 3 năm nhưng không trả tiền. Một lần, bà mời ông lên xe với lý do đi "nhận tiền tranh". Xe chở ông đến đường Nghi Tàm, bước xuống, ông mới vỡ lẽ bà trả ông một căn nhà thật to.

Khi người vợ đầu từ bỏ ông vì cuộc sống quá khốn khó, Phạm Lực đến với người vợ Pháp như một mối lương duyên. Nhờ bà, ông được đi khắp châu Âu để vẽ. Sau này, bà muốn ông qua Pháp sống để có đủ điều kiện toàn tâm toàn ý sáng tác, không phải lo việc mưu sinh. Thế nhưng, ông đã ở lại vì biết rằng, rời quê hương cũng nghĩa là xa nguồn mạch nuôi dưỡng cảm hứng sáng tác.

Đến Bảo tàng Mỹ thuật TP HCM những ngày này, người xem như lạc vào thế giới sống động của sắc màu, rộng mở về chiều kích không gian, thời gian. Hàng trăm bức ảnh mang đa dạng đề tài, như một "cuốn sách" kể lại cuộc sống từ thời chiến đến hòa bình. Nhà sưu tập Nguyễn Sĩ Dũng nhận xét: "Theo cảm nhận của tôi, văn hóa, cốt cách Việt thể hiện qua tranh Phạm Lực ở từng đường nét khỏe khoắn, phá cách lẫn ngẫu hứng. Tranh ông không tỉa tót mà ào ạt, mạnh mẽ, lại thêm nét hài hước kín đáo".

Phạm Lực tốt nghiệp ĐH Mỹ Thuật Hà Nội năm 1977. Ông đã thực hiện 26 cuộc triển lãm trong và ngoài nước.

Ông có thể vẽ ngày vẽ đêm. Căn nhà 3 tầng ở đường Nghi Tàm của ông chất đầy ắp tranh vẽ. Cứ buông tranh lụa, ông quay sang bột màu. "Bí" cảm hứng ở bột màu, ông đến với sơn mài, rồi vẽ trên bao tải, trên bao bột mì giặt sạch, trên cả giấy chống ẩm. Ông vẽ nhiều về hình ảnh người phụ nữ, những số phận con người: một gia đình người bán cá, ông già kéo nhị hát xẩm, người mẹ bán hàng nước đầu làng với những cái chõng tre bày nải chuối, lọ kẹo...

Một nhà sưu tập kể, trong 5 năm trở lại đây, tranh Phạm Lực bán ra nước ngoài rất nhiều, phần lớn là để gây quỹ giúp đỡ trẻ em và phụ nữ. Vừa qua, họa sĩ Phạm Lực đã tặng cho Hội nước sạch Việt Nam ba bức tranh sơn mài, một bức đã bán được 207 triệu đồng. Và năm 2005, hai bức tranh trị giá 1.500 USD của ông đã đấu giá tại giải golf từ thiện được 19.000 USD. Năm 2006, cũng tại một cuộc đấu giá golf từ thiện do công ty Him Lam tổ chức, thêm hai bức tranh của ông được bán với giá 15.500 USD.

Là chắt ruột của đại thi hào Nguyễn Du, ở người họa sĩ gày gò này toát lên vẻ nhân hậu và giản dị. Trên tất cả mọi thứ, ông muốn có một sức khỏe để vẽ và mang lại niềm vui cho người khác từ tác phẩm. Ông đùa, mình có hai bà vợ nhưng bây giờ hầu như chỉ sống với và quây quần xung quanh toàn là nhà sưu tập. Đôi khi chỉ ngồi tán gẫu, uống tách trà với họ, ông lại nảy ra ý tưởng sáng tác. Và vẽ, đó là mối tình không bao giờ phai nhạt trong trái tim ông.
ST

No comments: